หน่วยที่ 1 ความเป็นไทย
เรื่อง 3
ไทยขนบธรรมเนียมประเพณี ศิลปวัฒนธรรม และภูมิปัญญาไทย
ภูมิปัญญาไทย หมายถึง องค์ความรู้
ความสามารถและทักษะของคนไทยอันเกิดจากการสั่งสมประสบการณ์ที่ผ่านกระบวนการเรียนรู้
เลือกสรร ปรุงแต่ง พัฒนา และถ่ายทอดสืบต่อกันมา
เพื่อใช้แก้ปัญญาและพัฒนาวิถีชีวิตของคนไทยให้สมดุลกับสภาพแวดล้อมและเหมาะสมกับยุคสมัยภูมิปัญญามีความเด่นชัดในหลายด้าน
แบ่งออกเป็น 9
ด้าน ได้แก่
1.
ด้านเกษตรกรรม ได้แก่ ความสามารถในการผสมผสานองคืความรู้
ทักษะ และเทคนิคด้านการเกษตรกับเทคโนโลยี โดยการพัฒนาบนพื้นฐานคุณค่าดั้งเดิม
ซึ่งสามารถพึ่งพาตนเองได้ในสภาวการณ์ต่าง เช่น การทำเกษตรแบบผสมผสาน
2.
ด้านอุตสาหกรรม การรู้จักประยุกต์ใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่ในการแปรรูปปลปลิตเพื่อการบริโภคอย่างปลอดภัย
และประหยัด อันเป็นกระบานการให้ชุมชนท้องถิ่นพึ่งพาตนเองทางเศรษฐกิจได้
เช่นการทำเครื่องเรือนจากไม้ การทอผ้า ทอเสื่อ การทำเครื่องจักสาน
3.
ด้านการแพทย์ ได้แก่
ความสามารถในการจัดการป้องกันและรักษาสุขภาพของคนในชุมชนโดยเน้นให้ชุมชนสามารถพึ่งพาตันเองทางด้านสุขภาพและอนามัยได้
เช่น ยาจากสมุนไพรทีอยู่หลากหลาย อาทิ การใช้ใบกระเพราแก้ขับลม ท้องอืด ท้องเฟ้อ
การนวดแผนโบราณและการประคบที่ใช้สมุนไพรประกอบการนวด
การดูแลและรักษาสุขภาพแบบพื้นบ้าน
4.
ด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม ได้แก่ ความสามารถเกี่ยวกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
ทั้งการอนุรัษ์ พัฒนา
และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุลและยังยื่น เช่น การบวชป่า
สืบชะตาแม่น้ำ การทำแนวปะการังเทียม การอนุรักษ์ป่าชายเลน
5.
ด้านกองทุนและธุรกิจชุมชน ได้แก่ ความสามารถในการสะสมและบริหารกองทุนและสวัสดิการชุมชน
สร้างความมั่นคงให้แก่ชีวิตความเป็นอยู่ของสมาชิกในกลุ่ม เช่น
การจัดการกองทุนของชุมชนในรูปของสหกรณ์ออมทรัพย์
รวมถึงความสามารถในการจัดสวัสดิการในการประกันคุณภาพชีวิตของคนให้เกิดความมั่นคงทางเศรษฐกิจ
สังคม และวัฒนธรรม โดยการจัดตั้งกองทุนสวัสดิการรักษาพยาบาลของชุมชน
และการจัดระบบสวัสดิการชุมชน
6. ด้านศิลปกรรม ได้แก่ ความสามารถในการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะสาขาต่างๆ เช่น
จิตรกรรม ประติมากรรม นาฏศิลป์ ดนตรี ทัศนศิลป์ คีตศิลป์ การละเล่นพื้นบ้าน
และนันทนาการ ซึ่งแต่ละภาคจะมีการสร้างสรรค์ศิลปะพื้นบ้านที่แตกต่างกัน เช่น
การแข่งตีกลองของภาคเหนือ การร้องอีแซวของภาคกลาง หมอลำของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
การรำมโนราห์ของภาคใต้
7. ด้านภาษาและวรรณกรรม ในแต่ละภาคจะภาษาถิ่นแตกต่างกัน เช่น ดอกไม้บานไม่รู้โรย
ภาษาถิ่นเหนือเรียกว่า ดอกตะล่อม ภาษาอีสานเรียกว่า ดอกสามปีบ่เหนี่ยว
ภาษาถิ่นใต้เรียกว่า ดอกกุนหยี
ซึ่งการอนุรักษ์ภูมิปัญญาด้านภาษาและวรรณกรรมทำได้หลายวิธี เช่น
การจัดทำสารานุกรมภาษถิ่น การปริวรรตหนังสือโบราณ
การฟื้นฟูการเรียนการสอนภาษาถิ่นของท้องถิ่นต่างๆ
รวมถึงการอนุรักษ์วรรณกรรมท้องถิ่น เช่น ขุนช้างขุนแผน ไกรทอง โคลงนิราศ
8. ด้านปรัชญา ศาสนา ประเพณี ได้แก่
ความสามารถในการประยุกต์และการปรับใช้หลักธรรมคำสอนทางศาสนา ปรัชญาความเชื่อ
และประเพณีที่มีคุณค่าให้เหมาะสมบริบททางเศรษฐกิจ สังคม เช่น
การถ่ายทอดวรรณกรรมคำสอน การบวชป่าเพื่อรักษาความอุดมสมบูรณ์ของธรรมชาติไม่ให้ถูกทำลาย
หรือการทำบุญประทายข้าวของชาวอีสาน ซึ่งหลังจากหมดฤดูเก็บเกี่ยวข้าวแล้ว
ชาวนาจะแบ่งข้าวเปลือกมาถวายทำบุญแก่วัด ซึ่งถือเป็นมงคลสูงสุด
9. ด้านโภชนาการ เนื่องจากประเทศไทยมีความอุดมสมบูรณ์
ใยแต่ละท้องถิ่นจึงนำเอาวัตถุดิบที่มีสรรพคุณทางยามาประกอบอาหาร เช่น
ภาคเหนือมีแกงฮังเล ไส้อั่ว น้ำพริกอ่อง ขนมจีนน้ำเงี้ยว ภาคกลางมีข้าวคลุกกะปิ
ขนมจีนน้ำพริก ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีส้มตำปลาร้า เนื้อแดดเดียว ลาบ ซุบหน่อไม้
และภาคใต้มีแกงเหลือง แกงไต ปลา
ศิลปวัฒนธรรมไทย
วัฒนธรรม
หมายถึง ลักษณะที่แสดงถึงความเจริญงอกงามอันเป็นแบบแผนที่ดีของไทย
เกิดจากการสั่งสม เลือกสรร ปรับปรุงแก้ไข
จนถือว่าเป็นสิ่งที่ดีงามเหมาะสมกับสภาพแวดล้อม
วัฒนธรรมในแต่ละสังคมอาจจะเหมือนหรือต่างกันขึ้นอยู่กับสภาพแวดล้อม เชื้อชาต ศาสนา
ท้องถิ่นที่อยู่
ซึ่งเราควรที่จะยอมรับในความหลากหลายทางวัฒนธรรมและเรียนรู้ที่จะอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข วัฒนธรรมแบ่งออกเป็น 5 ประเภท
ได้แก่
1. วัฒนธรรมทางภาษาแล้วรรณคดี หมายถึง วัฒนธรรมทางภาษาพูดและภาษาเขียนเพื่อใช้เป็นสื่อกลางองการถ่ายทอดความคิด
ความรู้สึก ค่านิยม ความเชื่อ และวัฒนธรรมของกลุ
2.วัฒนธรรมทางวัตถุ เป็นเรื่องของความสุขกายเพื่อให้อยู่ดีกินดี
มีความสะดวกสบายในการครองชีพวัฒนธรรมประเภทนี้ ได้แก่ สิ่งจำเป็นเบื้องต้นในชีวิต 4 อย่างคือ อาหาร ที่อยู่อาศัย
เครื่องนุ่งห่ม ยารักษาโรค
3.วัฒนธรรมจิตใจ เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจของมนุษย์มีความเจริญงอกงาม
4. วัฒนธรรมทางจารีตหรือขนบธรรมเนียมประเพณี เป็นวัฒนธรรมที่มีลักษณะเป็นการประพฤติของคนในสังคม
แบ่งออกเป็น
- จารีตประเพณี หมายถึง ประเพณีที่บรรพชนได้ถือปฎิบัติกันมาแต่อดีต
ถ้าฝ่าฝืนหรือไม่ปฎิบัติตามถทอว่าเป็นความผิด
ส่วนใหญ่เป็นเรื่องเกี่ยวกับหลักธรรมศึลธรรมและจริยธรรม
- ขนบประเพณี เป็นประเพณีที่ได้วางเป็นระเบียบแบบแผนไว้แล้ว
เป็นการกระทำที่ฝูงชนนับถือ และถือปฎิบัติต่อกันมา
- ธรรมเนียมประเพณี เป็นประเพณีเกี่ยวกับเรื่องธรรมดาสามัญชนที่นิยมปฎิบัติสืบต่อกันมา
เช่น กิริยามารยาท การพูด การบริโภค การแต่งตัว การเป็นแขกไปเยี่ยมผู้อื่น
การเป็นเจ้าของบ้านในการต้อนรับแขก
5. วัฒนธรรมทางสุนทรียะ หมายถึง ความเจริญในทางวิชาความรุ้ที่เกี่ยวกับความนิยม
ความงดงาม และความไพเราะ เช่น ทัศนศิลป์ ดนตรี นาฎศิลป์ ซึ่งเชื่อโยงกับศิลปะไทย
ดังนี้ศิลปะ
หมายถึง
การแสดงออกและการสร้างสรรค์งานในด้านต่างๆของมนุษย์ที่อิงจากความเชื่อ ความคิด
วัฒนธรรมในแต่ละท้องถิ่น จินตนาการ และอารมณ์ความรู้สึกจนออกมาเป็นศิลปะที่งดงาม
ศิลปะแบ่งออกเป้น 2 ประเภท ได้แก่
1. ทัศนศิลป์ เป็นงานสร้างสรรค์ศิลปะที่รับรู้ได้ด้วยการดู
เช่น สถาปัตยกรรม จิตรกรรม ประติมากรรม งานประณีตศิลป์
2. ศิลปะการแสดง เป็นงานศิลปะที่รับรู้ได้โดยการชมและการฟัง
เช่น ดนตรี นาฎศิลป์
ขนบธรรมเนียมประเพณีไทย
ขนบธรรมเนียม หมายถึง สิ่งที่สังคมในประเทศไทยนิยมประพฤติปฏิบัติต่อเนื่องสืบกันมาเป็นเวลานาน
จนยึดถือกันในจิตใจว่าต้องปฏิบัติเช่นนั้น จึงจะเกิดความสุขความเจริญ
ประเพณีไทย หมายถึง ทำกิจกรรมทางสังคมของประเทศไทยที่ถือปฎิบัติสืบต่อกันมา
ขนบธรรมเนียมประเพณีไทย
เป็นคำที่ใช้เรียกรวมกัน หมายถึง สิ่งที่คนในสังคมยึดถือปฎิบัติสืบต่อๆกันมานาน
มีคุณค่าทางชีวิต มักแฝงไปด้วยศีลธรรมจรรยา ความคิด ความเชื่อ เช่น การทีมารยาทไทย
การปฎิบัติตนอย่างถูกกาลเทศะ รวมถึงการมีประเพณีต่างๆซึ่งเป็นเอกลักษณ์ที่สำคัญของชาติไทย ขนบธรรมเนียมแบ่งออกเป็น 6 ประเภท ได้แก่
1. ขนบธรรมเนียมประเพณีส่วนบุคคลหรือประเพณีครอบครัว เป็นเรื่องเกี่ยวกับครอบครัวโดยเฉพาะ
เช่น ประเพณีการเกิด ประเพณีเกี่ยวกับการศึกษา
ประเพณีการบวช ประเพณีการแต่งงาน ประ
2. ขนบธรรมเนียมประเพณีสังคม เป็นขนบธรรมเนียมประเพณีที่ทุกคนในชาติต้องกระทำร่วมกัน
เช่น วันสงกรานต์ วันลอยกระทง ถือเป็นขนบธรรมเนียมประเพณีที่ก่อให้เกิดความสัมพันธ์อันดีของคนในชาติ ประเพณีการตาย
3. ขนบธรรมเนียมประเพณีเกี่ยวกับศาสนา เป็นธรรมเนียมประเพณีที่ปฎิบัติกันในวันสำคัญทางศาสนาโดยศาสนิกชนจะพร้อมใจกันไปร่วมงานที่วัดหรือศาสนสถานของศาสนานั้นๆถ้าเป็นพระพุทธศาสนา เช่นวันวิสาขบูชา วันมาฆบูชา วันอาสาฬหบูชา วันเช้าพรรษา วันออกพรรษา
4. ขนบธรรมเนียมประเพณีเกี่ยวกับอาชีพ เป็นขนบธรรมเนียมประเพณีที่เกิดจากความเชื่อเกี่ยวกับอาชีพท้องถิ่น
เช่น ประเพณีแห่นางแมว ประเพณีสู่ขวัญข้าว ประเพณีบุญบั้งไฟ
5. พระราชพิธี เป็นงานที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้จัดตั้งตามพระราชประเพณี
โดยพระองค์เสด็จพระราชดำเนินไปปฎิบัติพระราชกรณียกิจนั้นๆหรือโปรดเกล้าฯให้พระบรมวงศานุวงศ์ไปปฎิบัติแทนพระองค์
เช่น การถวายผ้าพระกฐินหลวง พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระราชพิธีฉัตรมงคล
6. รัฐพิธี เป็นงานที่คณะรัฐมนตรีมีมติให้กำหนดขึ้นเพื่อจัดเฉลิมฉลองงานระดับชาติ
เช่น งานวันเฉลิมพระชนมพรรษา งานถวายบังคมพระบรมราชานุสาวรีย์
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น